TEPELİ AYNAK YOK OLMAKTAN KURTARILDI

Eski zamanlarda kızıl aynak olarak bilinen tepeli aynak, Doğu Asya’ya özgü nadir rastlanan bir kuş türü ve Çin’de en üst düzeyde korunuyor. Halk arasında çok sevilen bu kuşa kırmızı tüylerinden ve zarif duruşundan ötürü “Şarkın Mücevheri” deniyor.

(JIANG FUMEI /CHINA TODAY TÜRKİYE)—Çin halkının gözünde tepeli aynak şans getiren bir kuş ve talih sembolü. Çin halen  dünyada yabani tepeli aynakların yaşadığı tek ülke. Tepeli aynağın uzun bir gagası, muhteşem güzellikte bir ibiği ve kırmızı bir yüzü var. Dişisi ve erkeği, aynı renk ve biçime sahip. Yanaklarında tüyleri seyrek olduğu için kırmızı derisi görünüyor; bu da onu diğer kuşlardan ayıran bir özellik. Pembe-turuncu irise, koyu renk, aşağı doğru eğimli bir gagası bulunan kuşun ensesinde yoğun beyaz tüylerden oluşan bir ibik yer alıyor. Ayakları fazla uzun olmayan tepeli aynağın bacaklarının alt kısmı kızıl renkte bir deriyle kaplı. Kanatlarının altındaki ve kuyruğundaki kızıl bölümler haricinde vücudu tamamen beyaz tüylerle kaplı olan tepeli aynak, çok güzel ve zarif bir görünüme sahip.

Yaşam koşulları konusunda çok seçici olan tepeli aynaklar, fazla düşman barındırmayan sessiz bir çevreye ihtiyaç duyuyor; ayrıca bu çevrenin tüneme için yüksek ağaçlar, beslenme için çeltik tarlaları ve bataklıklar barındırması gerekiyor. Geceleri ağaçlara tüneyen bu kuşlar, gündüz vakti de beslenme için çeltik tarlalarına, çamurlu arazilere ve temiz su kaynaklarına uçuyor. Yemek ararken uzun ve eğimli gagalarıyla genellikle toprak ve suyu tarayan tepeli aynaklar dinlenirken de uzun gagalarını sırtlarındaki tüylere gömer ve rüzgarla salınan ibikleri bu kuşlara doğal ve  özgür bir görünüm kazandırır. Uçarken kafa ve ayaklarını geren, kanatlarını yavaş ama güçlü bir şekilde çırpan tepeli aynak, attığı hafif ve yavaş adımlarla zerafetine zerafet katar. Öterken çıkardığı ses, karganın gaklamasına benzer ama aynaklar uçarken nadiren şakır.

Her yıl mart ile mayıs ayları arasındaki çiftleşme mevsiminde tepeli aynak, yüksek kestane, kavak ya da çam ağaçlarının kalın dallarına ince dal parçaları ve çimenden basit yuvalar yapar. Tabak gibi yassı olan yuvanın ortasında çukur bir alan bulunur. Dişi kuş normalde açık yeşil renkte iki ile dört adet yumurta yumurtlar. 30 gün sonra yeni doğanlar dünyaya gelir. İki ay sonra yavruların gri renkte tüyleri çıkar ve tüm vücudunu kaplar. Bir kuş yavrusunun olgunlaşarak kendi yavrularını doğurması üç yıl sürer.

İMPARATARU UYARMIŞ

Tarihi kayıtlara göre, tepeli aynak Çin, Kore Yarımadası, Japonya ve Güneydoğu Sibirya’da yaygın bir şekilde yaşıyordu. Çin, kuzeyde Heilongjiang Nehri Vadisi’ndeki Xingkai Gölü, doğuda Fujian ve Tayvan, batıda Gansu eyaletindeki Tianshui, güneyde Hainan’a kadar uzanan bölgede en geniş dağılıma sahipti.

Ayrıca Çin tarihin en eski tepeli aynak kayıtlarına sahip. 2 bin 100 yıl kadar önce yazılan Han Hanedanlığı’na ait Tarihi Kayıtlar ve Halk Şarkıları’nda tepeli aynaktan bahsediliyor ve kuş, imparatora uyarıda bulunmaya cüret eden bir insanla karşılaştırılıyor. Bu yüzden Çin’in eski zaman saraylarında üzerine bir kızıl aynak resmi çizilmiş büyük bir davul bulunurdu. Resmi görevlilerin imparatora bir uyarıda bulunmadan önce bu davulu çalması şarttı.

Tang Hanedanlığı (618-907) döneminde kaleme alınmış şiirlerde de sık sık tepeli aynağa atıfta bulunulur ve kuş genellikle imparatorluk sarayı ve servetle bağlantılı bir imge olarak kullanılır. Çin’de kızıl renk zenginliği ve onuru temsil eder. Tepeli aynağın zerafeti ve soyluluğu da kraliyetle mükemmel bir uyum sergiler. Çin kültürünün ciddi bir etkiye sahip olduğu kadim Japonya’da tepeli aynak “kutsal bir kuş”, hatta ulusal kuş olarak kabul edilir.

Kimonoların üzerinde ve imparatorluk sarayında sık sık imgesine rastlanır. 20.yüzyılın başlamadan önce su kuşu hala pek çok yerde görülürdü. Tarihi kayıtlara göre, Aralık 1911’de binlerce tepeli aynak, uçsuz bucaksız gül rengi bulutlar halinde, Kore Yarımadası’nın batı kıyısında yer alan Gimje’ye göç etti. Japonya’nın Aomori bölgesinde köylüler tepeli aynağı zararlı kuş olarak görürdü çünkü sayıları arttığında çeltik tarlalarına zarar veriyorlardı. Çin’de ve Sibirya’nın sulak alanlarında sayısız tepeli aynak bulunuyordu. 1930’lara kadar Çin’in en az 14 eyaletinde bu tepeli kuşların izine rastlanabiliyor.

YAŞAM ALANI DARALDI

Ancak modern tarım teknolojilerinin gelişmesiyle tepeli aynakların yaşam ortamı hızla daraldı. Yaygın tarım ilacı ve kimyasal gübre kullanımı, tepeli aynakların besin kaynaklarının gitgide azalmasına, hatta çok sayıda kuşun zehirlenmesine yol açtı. 1960’ta Tokyo’da düzenlenen Uluslararası Kuş Koruma Konferansı’nda tepeli aynak “uluslararası koruma altındaki kuş” kategorisine alındı. 1963’te bilimciler Uzakdoğu’da tepeli aynak aradığında kuşun izine bile rastlamadılar. 1967’de Japonya’nın Sado Adası’nda tepeli aynaklar için bir koruma merkezi inşa edildi. 1975’te Kore Yarımadası’ndaki son tepeli aynak da yok oldu. 1981’de Japonya tepeli aynağın yok olmasını engellemek için kalan son altı kuşu yapay yetiştirme amacıyla yakaladı; bu da Japonya’da yabani tepeli aynağın soyunun tükendiği anlamına geliyordu.

Japonya’nın tepeli aynakları koruma çabalarından gerekli dersleri çıkaran Çin, kuşların korunmasına yönelik faaliyetlerini Yangxian ilçesi dahilinde ve haricinde yürüttü. Ağustos 1981’de Yangxian yönetimi tepeli aynaklar için bir koruma alanı oluşturdu ve bu bölgede madencilik, avlanma ve ağaç kesimini yasaklayan yeni  yasalar çıkardı. 1983’te yerel yönetim çiftçileri koruma bölgesinde tarım ilacı ve kimyasal gübre kullanmamaları için teşvik etmeye başladı; ayrıca doğal sulak alanları ve kışlık çeltik tarlalarını genişletti.

18 Mayıs 1981’de üç yıllık bir arama ve 50 bin kilometrelik bir yürüyüşün ardından Çinli bilimciler Shaanxi eyaletinin Yangxian ilçesine bağlı Dadian köyünün yakınlarındaki Yaojiagou dağ ormanında  iki yuva alanı ve yedi yabani tepeli aynak buldu. O gün itibarıyla Çin’de koruma çalışmaları başladı. Ek olarak, yönetim, 230 hektarlık doğal sulak alanın restorasyonu, 100 hektarlık kışlık çeltik tarlasının yenilenmesi, 2 bin 600 hektarlık alanın ağaçlandırılması ve 30 kilometre uzunluğunda hendekler açılması yoluyla tepeli aynak için ideal bir yaşam ortamı inşa edilmesini finanse etti.

13 KORUMA BÖLGESI VAR

Eylül 2001’de Shaanxi eyaletine bağlı Hanzhong’da eyalet seviyesinde bir doğa koruma alanı oluşturuldu ve burası, 9 Ağustos 2005’te de ulusal düzeydeki koruma alanları listesine dahil edildi. Tepeli aynağın yapay yollarla yetiştirilmesine 1981’de Beijing Hayvanat Bahçesi’nde başlandı. Bunu 1990’da Yangxian ilçesinde yürütülen çalışmalar izledi. 1995’te esaret altında yetiştirme teknolojisinde önemli bir atılım sağlandı. 2002’de 30 çift tepeli aynak, Qinling Dağları’nın güney yamacındaki Yangxian’dan dağların kuzey yamacındaki Zhouzhi ilçesine taşındı.

Bu çabalar sayesinde tepeli aynak, soyu tükenmiş bir kuş türü olmaktan kurtarıldı. Günümüzde Çin genelinde, Shaanxi, Gansu, Beijing, Şanghay, Henan, Zhejiang ve Fujian’dakiler de dahil olmak üzere 13 koruma bölgesi bulunuyor. Zhejiang eyaletine bağlı Huzhou’da suni kuluçka yöntemiyle bir grup yabani tepeli aynağın dünyaya gelmesi sağlandı. Muhafazakar bir tahminle, ülkede tepeli aynak nüfusunun 5 bini aştığı, bunların 3 bin kadarının da yabani olduğu belirtiliyor.

Aynı zamanda Çin-Japonya dostluğunun sembolü haline gelen tepeli aynak, diplomatik elçi olarak da önemli bir role sahip. Şu anda Japonya’da Çin’den gelen 200 kadar tepeli aynak bulunuyor. (JIANG FUMEI, Beijing’de serbest gazeteci.)