BEİJİNG OYMA PORSELENİ EŞSİZ KONUMA SAHİP

Çin, porselenin anavatanı. Ülkede porselenle ilgili binlerce sanat formu var. Bunlar arasında oyma porselen, çok özgün bir tür oluşturuyor. Porselen oymacılığı, yeşim oymacılığı ile taş oymacılığından türemiş bir zanaat.

DENG DI /CNINA TODAY TÜRKİYE — Porselen oymacılığı ilk olarak Song Hanedanlığı döneminde ortaya çıktı ve Qing Hanedanlığı’nın son döneminde gelişti. Perdahlı yüzey, üzerine çeşitli desenler, şiirler veya her ikisinin birden nakşedilmesiyle anında üç boyutlu hale geliyor ve bu işlem porselene bir bakıma ruh veriyor.

Beijing oyma porseleni, Çin genelinde çeşitli tipteki oyma porselenler arasında eşsiz bir konuma sahip. Beijing’in manevi kültür mirası olarak, Qing Hanedanlığı döneminde İmparator Qianlong’un saltanatı sırasında ortaya çıktı. O zamanlar imparatorluk sarayında, hanedana mahsus çalışmak üzere ülkenin dört bir yanından yetenekli zanaatkarları bir araya toplamak amacıyla kurulmuş bir ofis vardı. Beijing oyma porseleni, bu kültürel ortamda geliştirildi.

Qing Hanedanlığı’nın geç döneminin üst düzey memurlarından Chen Bi, başkentte aralarında Beijing oyma porseleninin de olduğu çeşitli sanat ve el sanatı disiplinlerinde kurslar veren bir sanat ve zanaat okulu kurmuştu. Bu kısa tarihçe, Beijing oyma porseleninin temel özelliklerini gözler önüne seriyor: İmparatorluğun gereksinimleriyle yakından bağlantılı olduğu için soylu addediliyor ve bu nedenle koleksiyoncular tarafından tercih ediliyor.

İNCELİKLİ EL SANATI

Adından da anlaşılacağı gibi oyma porselen, üzeri özel üretim bıçaklarla oyulan porseleni ifade ediyor. Oymalar kaligrafinin ruhunu ve oyulacak imgeleri yansıtacak şekilde sanatçının belirlediği doğrultuda derin, hafif, kalın veya ince olabiliyor. Sonunda, çizimler ve porselen birbirini tamamlıyor ve birbirine renk katıyor. Güzel bir oyma porselen yaratmak için izlenen iki temel adım var.

İlki tasarım. Oyma işleminin öncesinde sanatçılar, hem artistik teknik hem de deneyim gerektiren el işinin tümünü genellikle ilk önce zihinlerinde tasarlayıp canlandırır. Tasarımdan sonra çizim gelir. Sanatçıların tasarladığı desenlerin taslağını, oyma işlemine baz teşkil etmesi için porselenin yüzeyine anahatlarıyla çizmesi gerekir.

Porselen oymacılığında üç tip ustalık söz konusu. İlki yontma. Normalde, sanatçı küçük bir kübik ahşap takozu iki bitişik parmağıyla sıkıca tutar ve çekiç gibi kullandığı bu takozla elmas keskinin tepesine ritmik olarak vurur. Yontma esnasında uygulanan gücün farklı seviyeleri, çeşitli gölge ve desenlerin yaratılmasına imkan verir.

İkinci tür ustalık oymacılık. Sanatçı deseni anahatlarıyla porselene çizdikten sonra yüzeyi elmas bıçakla oymaya başlar. Üçüncü tür ustalık, desenlerin anahatlarını çizmekte kullanılan gravür sanatı. Örneğin, sanatçı porselenin üzerine bir insan figürü işlemek istediğinde, daha rafine bir eser için yontma veya oymaya başlamadan önce figürün taslak ve kıyafetini porselene kazır.

Oyma işlemi bittikten sonra sanatçı desenleri renklerle bezer. Bu adım doğal, temiz ve ayrıntılı bir sonuç için bir kaç kez tekrarlanabilir. Normalde, bitmiş bir parça için bir kaç kat renklendirme gerekebilir. Beijing oyma porseleni sırlı yüzey üzerine geleneksel Çin resminin çeşitli ayrıntılarının yontma, kazıma ve oyma hünerlerinden faydalanarak işlenmesi suretiyle yapılıyor. Oyulacak desenin görünümü ve ruhunun ortaya konması için farklı çizgiler kullanılıyor. Yontulmuş şekiller daha sonra Çin mürekkebi veya renkli pigmentlerle bezeniyor.

Pürüzsüz sır ile sertçe oyulmuş hatlar arasındaki ayrımın neden olduğu belirgin kontrast, porselene koleksiyoncuların gözünde yeni değerler kazandırıyor. Qing Hanedanlığı döneminden günümüze kalan oyma porselen eser sayısı fazla değil. Bunun başlıca iki nedeni var. Birincisi, porselenin kaygan bir yüzeye ve sert, kırılgan bir yapıya sahip olması nedeniyle bu zanaatin ileri seviye ustalık gerektirmesi. İkincisi, porselen oymacılığı resim ve oymacılığı birleştiren bir el sanatı. Bu, tek bir parçayı bitirmenin çok uzun bir zaman dilimi ve hayli çaba gerektirmesi anlamına geliyor.

YAŞAM BOYU ADANMIŞLIK

1900’lerde asgari geçim düzeyinde yaşayanlar için gelir elde etmenin en iyi yolu bir zanaat türü öğrenmekti. Beijing’in yerlisi Chen Zhiguang, yoksulluk nedeniyle 1904’te okulu bıraktı. Bunun üzerine ünlü sanatçı Hua Yuesan’dan porselen oymacılığı öğrenmesi için ailesi onu Beijing’in Xuanwu bölgesindeki sanat ve zanaat okuluna gönderdi. Bugün Chen’in Beijing oyma porseleninde üçüncü kuşak takipçisi oğlu Chen Yongchang.

Chen Yongchang mesleğine 16 yaşında başladı. Babasının sahip olduğu hünerlerin özünü kavradı ve sonraki 60 yıl boyunca Çin kaligrafisi ve Çin resmi alanındaki kendine özgü tarzını oymacılıkla birleştirerek izleyiciler nezdinde derin kültürel çekiciliğe sahip eserler yarattı.

Chen, şimdi geçmişe baktığında, kariyeri boyunca çıkardığı en büyük dersi, iyi porselen oymacılığında iç huzurun kilit önem taşıması olarak tarif ediyor. Ona göre, yeniden bağlantılandırılmış bir çizginin kolayca farkedilmesi nedeniyle sanatçının oturup eserine dikkatini tam olarak vermesi şart. Sürecin bütünü, ancak pratikle geliştirilebilen bir sabır gerektiriyor.

“Bir resmin tek bir fırça darbesi, bir ressamın zamanının sadece bir kaç saniyesini alır, ancak oyulması bir ile iki gün sürer. Ayrıca başlangıçta elmas bıçaklarımız yoktu; ana aletlerimiz şimdikinden daha fazla zaman isteyen çelik keskilerdi. Aynı zamanda, oyması yapılacak resmin içimize sinmesi gerekiyor” diyor.

Uzun zaman boyunca, Beijing oyma porseleni az sayıda kişinin bildiği bir zanaat olarak kaldı. 2009 yılında şehrin manevi kültür mirası listesine alınması, zaanatin Beijing belediye yönetiminin dikkat ve maddi desteğine kavuşmasını sağladı.

Beijing’in Xicheng Bölgesi Manevi Kültür Mirasını Koruma Merkezi, Çin’in geleneksel el sanatlarına ilgi duyan gönüllüleri bir havuzda toplayıp onlara gerekli yetenekleri öğretmek amacıyla 2014 yılında bir etkinlik düzenledi. 2017 yılında belediye idaresi, Beijing Union Üniversitesi öğrencilerine bu porselenleri tanıtmak üzere konferanslar verdi. Belediyenin bu çabaları sonucunda daha fazla kişi bu mirası öğrenmeye başladı.

Chen Yongchang, daha fazla gencin bu sanatı korumaya iştirak etmesini ümit ediyor ve zanaatin devam ettirilmesine yardımcı olmak için ne gerekiyorsa yapacağını ifade ediyor. Şimdi, Chen bu el sanatında bayrağı 2014 yılındaki gönüllülerden biri olan öğrencisi Zhou Xiaoming’e devrediyor.

DUYGU AŞILAMAK

Zhou Xiaoming, milenyum gençliği olarak adlandırılan gençlerden biri ve şimdi Beijing oyma porseleninin dördüncü nesil halefi. Shandong eyaletine bağlı Zibo’nun banliyösünde doğan Zhou, seramik üretim merkezinde büyüdüğünü ve bu alana erken yaşta aşinalık kazandığını anlatıyor. Ayrıca seramik tasarımı dalında lisans eğitimi alan Zhou, çocukluğundan bu yana Çin resmi üzerine çalışıyor.

“Koruma merkezinin gönüllüler aradığı 2014 yılında hemen kayıt yaptırdım. Seramik sanatının bir aşığı olarak, oyma porselenleri çok ilginç buluyorum ve eğer imkanım olursa bu mirası devralmak istiyorum. Merkeze o kadar çok gönüllü kayıt oldu ki seçileceğim konusunda o dönem hiç özgüvenim yoktu. Neyse ki Bay Chen’in sınıfında diğer dokuz öğrenci ile birlikte yer alma şansı buldum. Şimdi bu zanaatı hayat boyu meslek edinen tek kişi benim” diyor.

Zhou’ya göre, porselen oymacılığı geniş kapsamlı bir sanat ve yenilikçiliği teoriyi derinlemesine anlamakta yatıyor. Zhou porselenlerin fırınlandığı sıcaklık derecesine büyük önem veriyor. Çin’in doğusundaki Jiangxi eyaletine bağlı Jingdezhen orijinli porselenlerden çok sayıda kullanıyor, çünkü bunlar perdahlarını nispeten yumuşak ve oyulması daha kolay hale getirecek şekilde daha düşük bir sıcaklıkta pişiriliyor.

Zhou, “Başkalaşan sırlı porselen—ateşin sırra tek tip olmayan formlar kazandırdığı bir teknikle pişirilen porselen çeşidi—üzerine oyma yapmayı seviyorum. ‘Issız Bir Yol’ çalışmamı yaratırken, sonunda birini seçmeden önce 20’den fazla porselen vazo üzerinde deneme yaptım.

Seçtiğim vazonun sırrı, Rahip Xuanzang’ı Budist el yazılarının peşinde Çin’den Hindistan’a kadar götüren dolambaçlı karayolunu andıran kavisli bir yol çizdiği için başlangıçtaki fikirlerimle tam anlamıyla örtüştü. Zaman zaman rüzgarlı, karlı ve dondurucu olan bu yolda bazen kum fırtınaları ve yakıcı sıcaklar da vardı” diyor.

Zhou bu düşüncelerini kağıda dökmüş ve bu metne izleyiciler yaptığı oymaların arka planını daha iyi anlayabilsin diye sergilerde eserlerinin yanında yer vermiş. Bu kıymetli sanata taze kan sağlanması, Beijing oyma porselenine canlılık kazandırıyor. Yine de bu asırlık sanat hakkında hala keşfedilecek bir çok şey var.