Dünyada halının doğduğu yerlerden biri olan Çin halı dokumacılığında 2 bin yılı aşkın bir tarihe sahip. Altın halılar, saray halılarının en güzel çeşidi. Altın ipliklerle dokunuyorlar ve bu da onları bilhassa muhteşem kılıyor.

Çin’e özgü rulo resim sanatının başyapıtlarından “Qingming Festivali Sırasında Nehir Boyunca” kadar değerli olan Bayeux İşlemesi yaklaşık bin yıl önce dokundu. Eser 2007’de UNESCO tarafından Dünya Belleği listesine alındı.

Eski Avrupa’da halılar, aristokrat yaşam tarzının bir simgesiydi. Dünyada halının doğduğu yerlerden biri olan Çin de halı dokumacılığında 2 bin yılı aşkın bir tarihe sahip. Yuan (1271-1368), Ming (1368-1644) ve Qing (1644-1911) hanedanlıkları sırasında saray mefruşatının üretimi için halı acenteleri kuruldu, dolayısıyla saray halısı dokuma zanaatı bu dönemde hayli ilerledi. Zaman içerisinde bu beceriler halk arasında da yayıldı.

Halı dokuma becerileri Çin’in iç kesimlerine ilk olarak Batı Han Hanedanlığı (MÖ 206-MS 24) döneminde Batı Bölgeleri’nden (Yumenguan’ın batısında, bugünkü Xinjiang’ı ve Orta Asya’nın bazı bölümlerini kapsayan bölgeye atfen kullanılan bir Han Hanedanlığı terimi) yayıldı

Halı imalat acenteleri Ming ve Qing hanedanlıkları sırasında da faaliyet göstermeye devam etti ve Qing Hanedanlığı İmparatoru Qianlong’un (1736-1795) hükümdarlığı sırasında saray halısı imalatı zirveye ulaştı.

1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra saray halısı dokumacılığı, Çin’in ihracat sektörlerinden biri olması dolayısıyla korundu ve geliştirildi. Ülkenin dört bir yanında çok sayıda gencin çalışmak için can attığı bir dizi halı fabrikası kuruldu. Şimdi 65 yaşında olan Hu Jianjuan, çocukluğundan bu yana geleneksel Çin resmi üzerine araştırmalar yapıyor. Ortaokulu bitirdikten sonra Tianjin 6 No.’lu Halı Fabrikası’na girdi ve halı desenleri çizmeye başladı. Hu, bazı değerli saray halısı tasarım çizimleri de dahil olmak üzere yıllar öncesine ait çok taslağı hala saklıyor.

BECERİLERİ FABRİKADA ÖĞRENDİ

Günümüzde 52 yaşında olan Wang Guoying, 1986 yılında bir meslek okulundan mezun olduktan sonra Beijing 5 No.’lu Halı Fabrikası’nda çalışmaya başladı. Saray halıları dokuma zanaatının gerektirdiği becerilere duyduğu hayranlıkla fabrikadaki ürün geliştirme atölyesine katıldı ve yeni ürün araştırma ve geliştirme konusunda uzmanlaştı. Wang, bu görevi sırasında tasarladığı ve yarattığı halılarla büyük başarılar elde etti ve azimli çalışması ona “saray halısı dokuma zanaatının beşinci nesil mirasçısı” ünvanını kazandırdı.

Dokuma, en çok zaman gerektiren aşama. Büyük bir sabır gerektiriyor ve tek bir parçayı bitirmek genellikle altı ile oniki ay sürüyor. Usta zanaatkarların elinde iplikler ve ilmikler, renkli duvar halılarına dönüşecek şekilde iç içe geçiyor. Dokuma bir halının temel yapısını çevreleyen ve saray halılarının püf noktasını oluşturan özel bir çapraz ilmik var.

Saray halısı dokumacılığında ustalaşmak Wang’ın otuz yılını aldı ve bu yolculuk hiç de kolay geçmedi. Kariyeri esnasında geleneksel el sanatları sektörünün hem altın çağını hem gerileyişini gördü ve şimdi de yeniden dirilişine tanık oluyor. 1980’lerde saray halısı dokuma sektörü en parlak günlerini yaşıyordu. Beijing Carpet Company’nin 11 fabrikası ve 5 bin kadar çalışanı vardı. Wang’ın çalıştığı fabrika, bir kaç yüz işçiyle bunların en küçüğü olmasına karşın her yıl ihracata yönelik çok sayıda halı ve goblen üretiyordu.

DÖNÜM NOKTASI

Bu yüzyıl başında, Çin kültürü mirasında geleneksel el sanatlarının taşıdığı önemin giderek daha fazla insan tarafından anlaşıldığı bir dönüm noktası yaşandı. Wang ve meslektaşları, hükümetin de desteğiyle, altın halı dokumacılığının yok olan becerilerini tekrar gün ışığına çıkarmak için çalışmaya başladı.

Altın halılar, saray halılarının en güzel çeşidi. Altın ipliklerle dokunuyor ve bu da onları bilhassa muhteşem kılıyor. Wang Guoying, altın halı örnekleri bulmak için 2003 yılında bir ekip kurdukları dönemde karşılaştıkları zorlukları şöyle anlatıyor: “Altın halının sadece adını duymuştuk; hiçbirimiz daha önce görmemişti. Sonra Saray Müzesi’nde altın bir battaniye olduğu haberini alınca oraya gittik ve gerçek bir parçayı böylece görmüş olduk! Ancak sadece camın arkasından görebilmiştik, dolayısıyla ilk imalat denemesinde başarısız olduk”.

Ekip, altın halının yapısını mikroskopla incelemelerine izin verilip verilmeyeceğinden emin olmadıkları halde Saray Müzesi’ni bir daha ziyaret etti. Neyse ki izin verildi. İki yıl süren imalat denemeleri ve deneylerin ardından, nihayet 2005’te Saray Müzesi’ndeki parçaya çok benzeyen bir altın halı yapmayı başardılar.

Bu arada 5 No.’lu Halı Fabrikası, Beijing Huafang Cultural Development Company ile birleşti ve Beijing Huafang Carpets Art Company oldu. Burada 2015’ten itibaren işçi alımlarına başlandı ve iki yıl içinde altın halıların da dahil olduğu bir saray halıları el sanatı miras sistemi kuruldu. Ürünler piyasa ihtiyaçlarına uyarlandı. Wang’a göre bu, güzel ve eski bir sanatı kaybetmenin eşiğinden dönülmesini sağlayan adımdı.

Günümüzde Beijing Huafang Carpets Art Company’den yedi öğrenci, Beijing Moda Teknolojisi Enstitüsü’nde düzenli eğitim görüyor.

Wang, “Gençler yeni fikirlerle dolu ve geleneksel el sanatına çok değer verilen bir zamanda büyüdükleri için şanslılar.

Benim gibi zanaatkârlar da kendi branşlarında öğrenmeyi sürdürmekte istekli” derken bir çok usta zanaatkar ve mirasçıya göre hala genç olduğunu espriyle vurguluyor. Wang, şu anda 50’lerinin başında ve saray halısı dokumacılığının geleceğine dair yeni fikirler ve güvenle dolu.

(Kaynak: Hu Yue’nin China Today Türkiye’deki yazısından özetlendi)